I. KHÁI QUÁT VỀCHUYỂN ĐỔI SỐQUỐC GIA

1. Khái niệm chuyển đổi số và chuyển đổi sốquốc gia

a) Khái niệm chuyển đổi số

Sự phát triển vượt bậc của công nghệsố vào phát triển kinh tế-xãhội trong giai đoạn hiện nay đѭa nhân loại bước vào kỷ nguyên chuyển đổi số.

Có nhiều định nghĩa, cách hiểu khác nhau vềchuyển đổi số(digital transformation). Theo Gartner, chuyển đổi số là việc sửdụng các công nghệsố để thay đổi mô hình kinh doanh, tạo ra những cơ hội, doanh thu và giá trịmới. Microsoft cho rằng, chuyển đổi số là việc tѭ duy lại cách thức các tổchức tập hợp mọi ngѭời, dữliệu và quy trình đểtạo những giá trịmới291. Còn theo quan điểm của FPT, chuyển đổi số là quá trình thay đổi từ mô hình truyền thống sang doanh nghiệp sốbằng cách áp dụng công nghệmới, như: dữliệu lớn (Big Data), internet vạn vật (IoT), điện toán đám mây (Cloud)... làm thay đổi phương thứcđiều hành, lãnh đạo, quy trình làm việc, văn hóa tổchức 292.

Các công nghệsố giúp ohuyển hóa thông tin từthếgiới thực thành thếgiớiảo vật lý với dunglѭợng thông tin rất lớn, tốc độ cao và đa dạng tới mọi mặt của đời sống xã hội.

Theo Cẩm nang chuyển đổi sốcủa Bộ Thông tin và Truyền thông,Chuyểnđổi số là việc sửdụng dữliệu và công nghệsố để thay đổi tổng thể và toàn diệncách sống,cách làm việc và phѭơng thức sản xuất của cá nhân, tổchức. Đối với mỗi cá nhân, chuyển đổi số làm thay đổi cách chúng ta sống, làm việc và giaodịch với nhau. Còn đối với nhà nѭớc, chuyển đổi số dùng dữliệu và công nghệsố để thay đổi trải nghiệm ngѭời dùng với các dịch vụ do nhà nѭớc cung cấp,thay đổi quy trình nghiệp vụ, thay đổi mô hình và phѭơng thức hoạt động của cơquan quản lý nhà nước 293.

Chuyển đổi số có thểbịnhầm lẫn với khái niệm “số hóa”. Số hóa(Digitization)là quá trình hiện đại hóa, chuyển đổi các hệthống thѭờng sang hệthống kỹthuật số(chẳng hạn nhѭ chuyển từ tài liệu dạng giấy sang các file mềmtrên máy tính, số hóa truyền hình chuyển từ phát sóng tѭơng tự(analog) sangphát sóng kỹthuật số...). Trong khi đó, chuyển đổi số là khai thác các dữliệu có đѭợc từ quá trình số hóa, rồi áp dụng các công nghệ đểphân tích, biến đổi cácdữliệu đó và tạo ra các giá trịmới hơn. Có thểxem số hóa nhѭ một phần củaquá trình chuyển đổi số.

Quá trình chuyển đổi sốgồm các giai đoạn:

- Số hóa:Chuyển thông tin thực sang dạng số đểdễ dàng lѭu trữ, tìm kiếm, chia sẻ.Ứng dụng kỹthuật số vào các quy trình nghiệp vụ. Sửdụng phần mềmđể làm cho các hoạt động trở lên đơn giản và hiệu quả hơn.

-Ứng dụng công nghệsố: Quá trình ứng dụng công nghệsố, dữliệu số để đơn giản hóa, tối ѭu hóa, tăng hiệu quảcủa các hoạt động nhѭng chѭa thay đổi thực sự mô hình hoạt động.

- Chuyển đổi số:là cấp độ các cá nhân, các tổchức sửdụng các công nghệ nhѭ trí tuệ nhân tạo, dữliệu lớn, internet vạn vật… đểthu thập, xử lý, phân tíchdữliệu một cách toàn diện và triệt để, từ đó dẫn đến sự thay đổi mô hình và cáchthức hoạt động của tổchức. Đây là một quá trình thay đổi tổng thể và toàn diện, từ lãnh đạo cao nhất đến mọi thành viên của tổchức, từ xây dựng năng lực số đến văn hóa số, xây dựng lộ trình và kếhoạch, từng bước thay đổi theo lộ trình.

Ví dụ, với chính phủ điện tử,ởcấp độ 1, văn bảnởdạng file doc/pdf, số hóa các sốliệu thống kê, văn bản, tài liệu, sửdụng chữ ký số.Ởcấp độ 2 có trụcliên thông văn bản, eCabinet, điều hành điện tử.Ởcấp độ 3, ví dụ, xử lý kiến nghịcủa người dân, doanh nghiệp giảm các cơ quan, tổchức trung gian dựa trên AI, Robots. Các dịch vụ do Chính phủcung cấp đểgiải quyết vấn đềan sinh củangười dân được tùy biến theo nhu cầu.

Theo các chuyên gia, chuyển đổi số có các mức khác nhau, hiện tạiởViệt Nam chủyếu là mức số hóa và ứng dụng công nghệsố(tin học hóa). Việc thúc đẩy, hỗtrợchuyển đổi số tương tự thúc đẩy, hỗtrợhoạt độngứng dụng côngnghệ và đổi mới sáng tạo với các công nghệsố. Công nghệcho chuyển đổi số ở các mức độ khác nhau là khác nhau, ởmức chuyển đổi số toàn diện là các côngnghệchủchốt của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 (AI, IoT, Blockchain, điệntoán đám mây, 5G, AR, in 3D, phân tích dữliệu lớn; thực tạiảo tăng cường (AR), thực tạiảo hỗn hợp MR…).

b) Khái niệm chuyển đổi sốquốc gia

Trong quá trình phát triển của kỷ nguyên số, chuyển đổi số là điều tất yếumà các quốc gia trên thếgiới đang hѭớng tới. Chuyển đổi số có tác động sâurộng đến từng cá nhân, công dân, tổchức, doanh nghiệp, bao trùm lên tất cả cácngành, các lĩnh vực kinh tế-xã hội.

Chuyển đổi sốtrong tổchức là quá trình sửdụng công nghệkỹthuật số đểtạo mới hoặc sửa đổi các quy trình hoạt động và phương thức làm việc của tổchức. Chuyển đổi sốtrong doanh nghiệp là quá trình sửdụng công nghệkỹthuật số đểtạo mới hoặc sửa đổi các quy trình kinh doanh, văn hóa và trải nghiệmkhách hàng hiện có nhằm đáp ứng các yêu cầu thay đổi của thị trường và kinhdoanh.

Chuyển đổi sốquốc gia là quá trình chuyển đổi số ởcấp độquốc gia để xâydựng một quốc gia số. Mục tiêu chuyển đổi quốc giakhông chỉ là sửdụng côngnghệkỹthuật số đểtạo ra tác động lên tăng trưởng, năng suất, mạng lưới sản xuất toàn cầu, thành phần nhu cầu, thương mại và việc làm trong chuỗi giá trị gia tăng toàn cầu. Mục tiêu của chuyển đổi sốsốcần bao gồm cảviệc chuẩn bị môi trường cho chuyển đổi số, mục tiêu quản trị, mục tiêu kinh tế, mục tiêu xãhội và mục tiêu thểchế.

Nhận thức được tầm quan trọng của chuyển đổi số, hiện nhiều nước đã xây dựng và triển khai các chiến lược, chương trình quốc gia vềchuyển đổi số. Nội dung chuyển đổi sốquốc gia của các nước có khác nhau, phụthuộc vào chiến lược phát triển kinh tế-xã hội của mỗi nước. Nhìn chung, cácquốc gia đều hướng tới các nội dung chính sau:

Một là, chuyển đổi số nền kinh tế (kinh tế số), bao gồm: phát triển các doanh nghiệp số; chuyển đổi số cho các doanh nghiệp truyền thống (hѭớng tới sản phẩm tích hợp số; chuyển đổi mô hình kinh doanh trên nền tảng số; thay đổiquy trình sản xuất dựa trên dữ liệu số, tự động hóa, ảo hóa,…); phát triển tài chính số; phát triển thương mại điện tử; chuyển đổi số trong một số ngành trọng điểm để phát triển kinh tế-xã hội như: giáo dục, y tế, nông nghiệp, du lịch, giao thông…

Hai là,chuyển đổi số xã hội (xã hội số), trong đótập trung vào các lĩnh vựcnhư: ứng dụng công nghệsố để nâng cao chất lượng dịch vụ, giảm khoảng cách xã hội như giáo dục, y tế, văn hóa, an toàn an ninh xã hội… Xã hội sốbao gồmcông dân số và văn hóa số. Trong đó, công dân số là thếhệ công dân có khả năng truy cập các nguồn thông tin số, giao tiếp trong môi trường số, định danhvà xác thực, dữliệu cá nhân và quyền riêng tư trong môi trường số; văn hóa số là các quy tắcứng xử, chuẩn mực đạo đức của con người trong môi trѭờng số.

Ba là,chuyển đổi số trong cơ quan nhà nước (chính phủsố). Chính phủsố là chính phủsửdụng dữliệu số đểra quyết định và coi dữliệu như một loại tài nguyên, là chuyển đổi về cách thức ra quyết định của cơ quan chính quyền dựatrên dữliệu được lượng hóa, phân tích và tổng hợp từnhiều nguồn, nhiều lĩnhvực khác nhau. Chính phủsố cũng là chính phủkết nối, chia sẻdữliệu vớingười dân, cộng đồng doanh nghiệp nhằm cung cấp dịch vụ công thuận tiện cho doanh nghiệp, người dân, tăng cường sự tham gia người dân trong các hoạtđộngcơ quan nhà nước; tăng cường hiệu quảhoạt động và đổi mới trong các cơ quan nhà nước; phát triển dữliệu mởcủa cơ quan nhà nước, tạo điều kiện phát triển kinh tế-xã hội nhanh và bền vững.

Việc tiến hành chuyển đổi số đòi hӓi, cùng với việc cung cấp các dịch vụtrực tuyến và cổng thông tin chính phủ điện tửhỗtrợ người dân thì cần phải cómột quá trình chuyển đổi sốcủa chính phủ. Đó là quá trình hiện đại hóa và pháttriển các hệthống trực tuyến dựa trên công nghệ thân thiện với người dùng, lấyngười dùng làm trung tâm, định hướng chiến lược và cung cấp những trải nghiệm tốt hơn để đáp ứng nhu cầu của công dân tương tác với chính phủ đồng thời cải thiện cách thức hoạt động của hệthống chính quyền. Quy trình hiện đạihóa này được gọi là chuyển đổi số chính phủ.

Chuyển đổi sốquốc gia được thực hiệnởcấp trung ương và cấpđịaphương. Ởcấpđịa phương, chuyển đổi số là chuyển đổi sangchính quyền số, kinh tếsố và xã hội số trên địa bàncủa địa phương đó. Địa phương chuyển đổi số thành công số đóng góp vào thành công chung của chuyển đổi sốquốc gia.

2. Vai trò của chuyển đổi sốquốc gia

Chuyển đổi số quốc gia mang lại những lợi ích, giá trị to lớn đối với cả quốc gia, doanh nghiệp và ngѭời dân.

-Đối với quốc gia, chuyển đổi số tạo bứt phá và thành công cho các quốc gia, nhất là các nước đang phát triển trong việc nâng cao năng suất, khả năng cạnh tranh và rút ngắn khoảng cách phát triển. Chính vì vậy, nếu quốc gia nào tận dụng tốt cơ hội mà chuyển đổi số mang lại thì số thành công.

Chuyển đổi số giúp tiết kiệm chi phí, minh bạch thông tin và phục vụ nhân dân ngày càng tốt hơn. Chuyển đổi số đóng góp nhiều nguồn lực và giá trị mới cho phát triển kinh tế của các quốc gia. Chuyển đổi số còn đem lại những giải pháp thông minh, hiệu quả trong giải quyết các vấn đề xã hội và môi trѭờng, chẳng hạn như: xây dựng đô thị thông minh giúp hạn chế khí thải nhà kính, ô nhiễm môi trѭờng, tiết kiệm năng lượng, hạn chế được tình trạng tội phạm, ùn tắc, tai nạn giao thông...

-Đối với Chính phủ, chuyển đối số sử dụng dữ liệu và hệ thống công nghệ số nhằm thay đổi trải nghiệm ngѭời sử dụng với các dịch vụ công do Nhà nước cung cấp. Chuyển đổi số quốcgiacòn giúp các cơquancủa nhà nѭớc bӓquanhững thủ tục cồngkềnh, mất thờigian trong khixử lý công việc đem lại hiệu quảcaohơn. Người đứng đầu mỗi cơquandễ dàng kiểm soát, quản lý công việc thuận tiện hơn, dễ đánh giá hiệu quả của mỗi cán bộtrongcông việc. Giảm nhân lựctrongviệc xử lý công việc,tinhgọnbộ máy, đơn giản thủ tục hành chính, tiết kiệm ngân sách trả lươngchocán bộ của nhà nước. Việc thay đổi hệ thống công nghệ cũng làm thay đổi nghiệp vụ, mô hình và phương thức hoạt động của bộ máy cơ quan nhà nước, từ điều hành quản lýchođến hoạch địnhchiến lược.

Việc mỗi quốcgiachuyển đổi số số đem lại sự hoàn chỉnh tổng thể về thể chế pháp lý, đảm bảo cơ sở hạ tầng số. Từ đó người dân thuận lợi hơntrongviệc nắm bắt thôngtinvà thuận lợi hơntrongcác hoạt động xã hội.

Chuyển đổi số cũng đang dần thay đổi nhận thức của những nhà lãnh đạo, những ngѭời đứng đầu các quốc gia, tổ chức, có khả năng quyết định hѭớng đi và sự thành công của quốc gia và tổ chức. Hiện nay, các quốc gia trên thế giới đã đầu tư rất nhiều vào hệ thống hạ tầng công nghệ thông tin nhằm phục vụ cho quá trình chuyển đổi số trước những lợi ích mà nó đem lại. Chính phủ các nước dần ứng dụng chuyển đổi số vào công tác xây dựng “Nhà nước số”, “Chính phủ điện tử”. Đồng thời cũng đưa ra nhiều biện pháp hỗ trợ, khuyến khích các doanh nghiệp áp dụng những thành tựu của chuyển đổi số vào quá trình vận hành kinh doanh doanh nghiệp. Đối với hoạt động nhằm đảm bảo an ninh quốc gia, các bộ máy chính quyền của nhiều quốc gia đã ngay lập tức áp dụng chuyển đổi số khi nhận thức được tầm quan trọng của nó.

-Đối với doanh nghiệp, đầu tiên là sự cắt giảmchiphí vận hành và tiếp cận nhiều khách hàng hơn, dễ dàngtrongviệc quản lý:raquyết địnhnhanhchóng, nắm bắt tiến độ chính xác, tối ưu hóa công việc của nhân viên,manglại hiệu quảtrong hoạt động và nângcaosự cạnhtranh.Đặc biệt, chuyển đổi số mang lại rất nhiều cơ hội cho các doanh nghiệp nhỏ, các công ty khởi nghiệp (startup). Nếu trước đây, các công nghệ kiểu cũ thì chỉ có các công ty lớn, có rất nhiều tiềm lực kinh tế mới có thể tiếp cận được thì bây giờ, công ty nhỏ hay startup mới đều có thể tiếp cận được công nghệ không thua kpm gì các những công ty lớn.

-Đối với người dân, việc chuyển đổi số số mang lại nhiều lợi ích quan trọng cho người dân như: Khi thực hiện Chính phủ số, mỗi người dân sẽ được cấp một mã số định danh và được trải nghiệm các dịch vụ số hiện đại và được chăm sóc tốt hơn. Khi thực hiện kinh tế số, mỗi người dân, mỗi gia đình đều có thể trở thành một doanh nghiệp có thể tiếp cận thị trường một cách nhanh chóngtheo cách chưa từng có. Khi thực hiện xã hội số số giúp xóa nhòa khoảng cách địa lý, tạo cơ hội bình đẳng, nâng cao chất lượng cuộc sống của nhân dân để“Không ai bị bỏ lại phía sau”. Chẳng hạn, học sinh ở miền núi có thể được học trực tuyến với những thầy giáo giỏi nhất ở Hà Nội. Một người lao động Việt Nam ở nước ngoài có thể nhận được những ý kiến tư vấn, chăm sóc y tế từ xa bởi những bác sĩ giỏi nhất ở các bệnh viện hàng đầu Việt Nam, với giá thành dịch vụ rẻ hơn gấp nhiều lần so với ở nước ngoài...

Đối với người tiêu dùng, chuyển đổi số cũng đang dần tác động vào trong cuộc sống khi có thể trải nghiệm các dịch vụ công hay các dịch vụ được cung cấp từ các doanh nghiệp ngày càng thuận tiện, nhanh chóng. Các giao dịch như: ngân hàng, mua sắm… hoàn toàn có thể thực hiện qua mạng mà không cần phải đến tận nơi thực hiện.

Theo báo cáo của các tổ chức uy tín trên thế giới, quyết tâm chuyển đổi số mạnh mễ sự giúp các nước đang phát triển, trong đó có thể giúp Việt Nam tăng năng suất lao động lên từ 30 đến 40%, góp 20 đến 30% trong tăng trѭởng GDP, tránh được bẫy thu nhập trung bình294.

Chuyển đổi số là quá trình diễn ra toàn cầu của thếkỷ 21, nước nào đi trước và tận dụng cơ hội chuyển đổi số toàn diện nhất sẽ có đựợc ưu thếcạnhtranh vượt trội. Mặc dù định hướng mục tiêu chiến lược chuyển đổi số ở cácquốc gia tương đồng nhau, nhưng các nhiệm vụ, giải pháp có thể khác nhau domỗi quốc gia có hệthống, phương pháp quản lý, vận hành khác nhau, có những thuận lợi và khó khăn khác nhau.

Ví dụ. Vương quốc Anh định hѭớng chiến lѭợc tập trung phát triển dịch vụ công số,ở Đức là ứng dụng công nghệsốtrong sản xuất, Trung Quốc tập trungxây dựng chính phủsố, hay Mỹtập trung vào xây dựng doanh nghiệp số 295.